دستورالعمل انبارش ، حمل و ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﺑﻮدار ﻛﻨﻨﺪه (ﻣﺮﻛﺎﭘﺘﺎﻧﻬﺎ)
هدف از تدوين اين دستورالعمل ارائه نحوه انبارش ، حمل و مصرف مواد بوداركننده (مركاپتانهـا ) با در نظرگرفتن نكات ضروري سيستم هاي مديريت زيست محيطـي و مـديريت بهداشـت حرفـه اي و ايمني در سطح شركتهاي گاز استاني مي باشد
گاز مرکاپتان چیست؟
مرکاپتان‌ها نوعی از سولفید‌های آلی هستند که بطور گسترده‌ای در محصولات نفت و گاز وجود دارند و اغلب موجب کاهش کیفیت محصول نهایی آنها می‌شوند؛ ترکیبی که دارای یک گروه عاملی به شکل (-SH) است و خواص آنها شباهت زیادی به ترکیبات جیوه دارد.
مرکاپتان‌ها، به ویژه اتیل مرکاپتان، به گاز طبیعی اضافه می‌شود تا بوی قابل تشخیص به آن اضافه کند. این برای ایمنی بسیار مهم است، زیرا گاز طبیعی بی‌بو است و در صورت نشتی می‌تواند خطرناک باشد.
گازهای مرکاپتان به عنوان بلوک‌های سازنده در سنتز مواد شیمیایی مختلف از جمله داروها و مواد شیمیایی کشاورزی عمل می کنند.
مرکاپتان، مرکابتان متان تیول یک ترکیب شیمیایی بسیار بد بو است. در واقع این ترکیب شیمیایی گاز طبیعی بی بو است و از ترکیب متان تیول یا مرکابتان برای بو دار کردن آن استفاده می‌شود. معمولاٌ مقداری مرکاپتان را به گاز طبیعی اضافه میکنند تا در صورت نشت گاز انسان متوجه خطر شود.
برخی مرکاپتان‌ها به دلیل داشتن رایحه‌های منحصربه فرد در تولید طعم دهنده‌ها و عطرها استفاده می‌شوند. آنها همچنین می توانند به عنوان بازدارنده‌های خوردگی در فرآیندهای صنعتی خاص عمل کنند.
یکی دیگر از کاربرد این گازها در آزمایشگاه‌ها برای کاربردهای مختلف تحقیقاتی، به ویژه در مطالعات مربوط به شیمی گوگرد استفاده می‌شوند.
لظت این ماده در گاز شهری در حدی است که اثر سویی بر انسان ندارد ولـی افـرادی کـه بنـابر اقتضـای شغلی خود با غلظت های بالای این ماده در زمان تزریق رو به رو می باشند باید اطلاعات بهداشتی و ایمنـی ایـن مواد را که در شرکت ملی گاز ایران کاربرد فراوان دارند، به دقت رعایت نمایند. در اینجا به برخی از مـوارد ایمنـی هنگام کار با مرکاپتان اشاره می شود.
- اثرات مواجهه تماس با این ماده سبب تحریک بینی، از دسـت دادن حـس بویـایی، تهـوع، اسـتفراغ، اسـهال، مشـکلات تنفسی، سردرد، تلوتلو خوردن و سرگیجه، ایجاد لکه های آبی رنگ روی پوست، آسیب شدید بـر ریـه و کلیـه، از دست دادن هوشیاری، و در حتی شرایط بحرانی باعث کما می گردد.
- شرایط جابه جایی و انبار قبل از جابجایی این ماده، افراد بایـد بـه لـوازم حفـاظتی مجهـز شـوند و از غلطانـدن بشـکه هـا روی زمـین خودداری نمایند. ضمن بستن کامل درب بشکه ها، این مواد در جای خنک با تهویه محیطـی مناسـب، بـه دور از اشعه مستقیم آفتاب، حرارت و سایر منابع اشتعال باید نگهداری شوند.
- آتش سوزی، انفجار و اطفاء حریق این ماده به شدت قابل اشتعال است. زمانی که بخارات آن با هوا مخلوط می شوند، این ماده بـه سـرعت بـهحد قابل انفجار می رسد. برای اطفاء حریق آن از کف، پودر شیمیایی، یا آب به شکل اسپری بایـد اسـتفاده نمـود. کشیدن سیگار در کنار این ماده اکیداً ممنوع است.
- کمک های اولیه اگر فردی در تماس با این مواد دچار مشکل تنفسی گردید او را باید به هـوای آزاد و دور از محـیط آلـوده منتقـل نمود. اگر فرد به سختی تنفس کند، ضمن دادن تنفس مصنوعی، وی باید بلافاصله به پزشک انتقال داده شود. اگـر مـاده با پوست تماس پیدا کرده باشد لباس ها و کفش آلوده را از بدن فرد خارج نمایید. موضع آلوده را با آب و صـابون به مدت حداقل ۱۵ دقیقه شستشو دهید. البسه و کفش آلوده را قبـل از اسـتفاده مجـدد تمیـز شسـته و خشـک نمایید.
- اگر مسمومیت از طریق گوارشی رخ داده است و فرد بیهوش می باشد هرگز به او مایعات نخورانید و شخص بیهوش را مجبور به استفراغ نکنید. اگر فرد استفراغ می کند سر او را به سمت پایین و جلـو بـدن قـرار دهیـد تـا مایعات به داخل ریه برنگردد. اگر فرد مصدوم بیهوش می باشد سر را به یکی از طرفین بـدن بچرخانیـد. بـه فـرد مصدوم محلول بی کربنات سدیم بدهید و فرد را به پزشک ارجاع دهید.
- وسایل حفاظت فردی این وسایل عبارتند از عینک ایمنی مخصوص مواد شیمیایی، دستکش های حفاظتی مقـاوم در مقابـل مـواد شیمیایی، لباس های سراسری، چکمه و سایر البسه مقاوم در مقابل مواد شیمیایی.
